فرایند فکت‌چک در مکمل‌روز
چگونه ادعاها را شناسایی، منابع را ارزیابی، شواهد را درجه‌بندی و نتیجه را با شفافیت گزارش می‌کنیم.
آخرین به‌روزرسانی: ۱۴۰۴/۰۷/۲۴
فکت‌چک چیست و چه چیزهایی را شامل می‌شود؟
فکت‌چک (راستی‌آزمایی) مجموعه اقداماتی است که برای سنجش دقت ادعاها و کیفیت شواهد انجام می‌دهیم؛
به‌ویژه در موضوعات YMYL مانند تغذیه و سلامت. این فرایند برای مقالات آموزشی، راهنماها، مقایسه محصولات و صفحات «قیمت/راهنمای خرید» اجرا می‌شود.
اصول راهبردی فکت‌چک (E-E-A-T)
- تجربه (Experience): هرجا ممکن باشد شواهد دست‌اول (عکس/ویدئو، مشاهده برچسب‌ها، تست‌های ساده) ارائه می‌کنیم.
- تخصص (Expertise): محتوای حساس توسط نویسندگان آگاه تولید و در صورت لزوم بازبینی تخصصی می‌شود.
- اقتدار (Authoritativeness): به منابع اولیه و معتبر استناد می‌کنیم و سطح شواهد را اعلام می‌نماییم.
- اعتماد (Trust): شفافیت در استناد، تضاد منافع، تاریخ‌ها و شیوه‌های اصلاح خطا.
گام‌های فرایند فکت‌چک
۱) استخراج ادعاها
- شناسایی جملاتی که قابل راستی‌آزمایی هستند (عددی، علّی، کارایی، ایمنی، مقایسه‌ای).
- اولویت با ادعاهای YMYL (سلامت/تغذیه/ایمنی/دوز).
۲) جستجو و گردآوری منابع
- اولویت: منابع اولیه (راهنمای تولیدکننده، استانداردها، پایگاه‌های علمی و مرورهای نظام‌مند).
- منابع ثانویه (مقالات تحلیلی معتبر) فقط در صورت نبود منبع اولیه و با ارزیابی سخت‌گیرانه اعتبار.
۳) ارزیابی کیفیت منبع
- اعتبار ناشر/نویسنده: دانشگاه/ژورنال معتبر، سازمان رسمی، شرکت سازنده.
- تازگی: تاریخ انتشار/به‌روزرسانی متناسب با موضوع.
- تناسب: پاسخ مستقیم به همان ادعا (نه موضوع متفاوت).
- شفافیت روش: وجود روش‌شناسی، نمونه کافی، تضاد منافع اعلام‌شده.
۴) درجه‌بندی شواهد
- خیلی قوی: مرور نظام‌مند/متاآنالیز، راهنمای رسمی معتبر.
- قوی: کارآزمایی بالینی تصادفی/کنترل‌شده یا مطالعات بزرگ با روش مناسب.
- متوسط: مطالعات مشاهده‌ای باکیفیت، گزارش‌های معتبر تولیدکننده با داده‌های کامل.
- کم: نظر کارشناسی بدون داده، مقالات وبلاگی، تبلیغاتی.
۵) هم‌سنجی و جمع‌بندی
نتایج منابع مستقل با هم مقایسه می‌شوند. در صورت تعارض، اولویت با شواهد قوی‌تر و تازه‌تر است.
۶) برچسب نتیجه
- تأیید شد: با شواهد قوی سازگار است.
- تا حد زیادی درست: عمدتاً درست؛ اما محدودیت/استثنا دارد.
- مبهم/مختلط: شواهد متعارض یا ناکافی.
- تأیید نشد: شواهد کافی وجود ندارد.
- نادرست: خلاف شواهد قوی.
۷) نگارش با استناد شفاف
- ارجاع درون‌متنی (نام منبع/سازمان) + فهرست منابع در انتها.
- برای داده‌های عددی/دوز/ایمنی حتماً لینک مستقیم به منبع قرار می‌گیرد.
۸) بازبینی تخصصی (در صورت نیاز)
مطالب YMYL یا شامل توصیه‌های حساس توسط بازبین دارای صلاحیت مرور می‌شود. نام/نقش بازبین و تاریخ بازبینی درج می‌گردد.
۹) انتشار، اسناد و اسکیما
- ثبت
datePublishedوdateModifiedو نمایش تاریخ آخرین به‌روزرسانی در صفحه. - در صورت وجود FAQ، مستندسازی پاسخ‌ها مطابق شواهد.
سیاست استناددهی
- منابع علمی/رسمی در اولویت هستند (راهنماهای رسمی، مقاله‌های مرور، اسناد تولیدکننده).
- در صورت استفاده از منابع ثانویه، اعتبار نویسنده/انتشارات بررسی و ذکر می‌شود.
- برای محصولات: برچسب محصول، برگه مشخصات (Spec Sheet)، شماره بچ/هولوگرام در صورت دسترسی.
تضاد منافع
- هرگونه همکاری مالی/هدیه/افلیت که به موضوع مرتبط باشد شفاف اعلام می‌شود.
- دریافت نمونه به معنی تأیید ادعا نیست و بر نتیجه فکت‌چک اثر نمی‌گذارد.
استفاده از هوش مصنوعی
- هوش مصنوعی فقط برای کمک‌های فرایندی (مرور اولیه/مرتب‌سازی) به‌کار می‌رود.
- قضاوت نهایی، نگارش و فکت‌چک همیشه توسط انسان انجام می‌شود.
بروزرسانی و اصلاح خطا
- با انتشار شواهد جدید/تغییر استانداردها، مطالب بازبینی و اصلاح می‌شوند.
- پس از اصلاح معنادار، تاریخ «آخرین به‌روزرسانی» تغییر می‌کند و در صورت لزوم خلاصه تغییرات درج می‌شود.
برای جزئیات روند اصلاح، به صفحه سیاست اصلاح محتوا مراجعه کنید. سیاست‌های کلی ما در صفحه سیاست تحریریه توضیح داده شده است.
گزارش خطا و مشارکت کاربران
اگر ادعایی را خلاف شواهد می‌دانید یا منبع دقیق‌تری دارید، لطفاً از طریق
تماس با ما یا ایمیل
editor@mokamelrooz.com
اطلاع دهید. گزارش‌های مستند در اولویت بررسی هستند.